Từ nơi trợ giúp nhau đến “sân chơi" phản cảm
“Lúc đó tôi thực sự sốc. Mở điện thoại ra thấy hình mình bị chụp lén, đăng lên một nhóm hàng chục nghìn người. Dưới phần bình luận, họ cười cợt, có người còn bình phẩm khiếm nhã về ngoại hình của tôi. Tôi bị đem ra làm trò đùa chỉ vì mặc váy ngắn”, chị B., một khách hàng từng bị đưa hình lên nhóm tài xế công nghệ, chia sẻ.
Trường hợp của chị B. không phải cá biệt. Trong nhiều nhóm tài xế trên mạng xã hội hiện nay (phổ biến nhất là Facebook – NV), những câu chuyện như vậy diễn ra ngày càng thường xuyên.
Tài xế kêu gọi quấy rối khách bằng tin nhắn và cuộc gọi. Ảnh chụp màn hình.
Ban đầu, các nhóm tài xế trên các mạng xã hội hiện nay (phổ biến nhất là Facebook - NV) được lập ra với mục đích hỗ trợ lẫn nhau: Chia sẻ tuyến đường, cảnh báo những đoạn đường tắc hay xin giúp đỡ khi gặp sự cố. Nhưng càng về sau, nội dung đăng tải trên các nhóm trên càng bị biến tướng.
Chỉ cần một khách bị cho là “khó tính”, “không tip” (thưởng tiền) hoặc “chấm sao thấp”, lập tức thông tin của họ bị mang ra “bêu” trong nhóm. Không ít bài đăng công khai tên, số điện thoại, địa chỉ giao hàng, thậm chí là ảnh chụp màn hình đơn hàng hoặc hình khách do chính tài xế chụp lại.
Sau khi đăng tải, người đăng còn kích động các thành viên khác “vào góp vui”, kêu gọi “ai rảnh gọi thử cho biết mặt”, “bom lại cho bõ tức”, biến không gian mạng này thành nơi tổ chức những cuộc quấy rối tập thể mang tính trả đũa.
Tài xế đăng ảnh chụp lén lên group có hơn 168k thành viên. Ảnh chụp màn hình
Song song với đó là những bài viết mang màu sắc phản cảm: “Ước gì có góc thấp để thấy rõ hơn”, “Chở khách xong chụp ảnh về ngắm cho vui”, đi kèm là hình ảnh chụp lén khách hàng, phần lớn là phụ nữ, trong tư thế hoặc góc chụp nhạy cảm.
Những bài đăng ấy nhận được nhiều tương tác từ người trong nhóm, đa số là các bình luận cười cợt, thậm chí là miệt thị, quấy rối nạn nhân.
Nếu Facebook là nơi “khoe chiến tích” công khai, thì Zalo lại là “thế giới ngầm” của nhiều tài xế công nghệ. Các nhóm chat bí mật có thể lên đến hàng trăm người, hoạt động sôi nổi theo từng khu vực Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng... Ở đó, hình ảnh khách hàng bị chụp lén, gửi lên chỉ sau vài giây kết thúc chuyến xe.
Hình ảnh khách hàng bị gửi vào nhóm kín kèm lời lẽ xúc phạm. Ảnh chụp màn hình
Một khi những hình ảnh này lan ra ngoài, chúng có thể bị kẻ xấu lợi dụng để dàn dựng tài khoản giả, lừa đảo hoặc gắn kèm nội dung phản cảm. Những hành động lệch chuẩn như vậy không chỉ xâm phạm quyền riêng tư, gây tổn hại danh dự của người khác mà còn tiềm ẩn nguy cơ vi phạm pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân.
Những nạn nhân bất đắc dĩ
Hầu hết nạn nhân trong những bức ảnh ấy hoàn toàn không hay biết mình đã bị xâm phạm quyền riêng tư. Chỉ đến khi vô tình nhìn thấy các bài đăng bị lan truyền trên các nền tảng mạng xã hội hoặc được bạn bè gửi cho, họ mới bàng hoàng phát hiện hình ảnh đời thường của mình bị đem ra bàn tán giữa những nhóm gồm hàng trăm nghìn thành viên.
Một nữ khách hàng đề nghị giấu tên chia sẻ với người viết, cô chưa từng nghĩ chỉ một khoảnh khắc đứng trước cửa nhà nhận đồ cũng có thể trở thành chủ đề chế giễu: “Tôi không hề quen họ, cũng chẳng liên quan gì đến cuộc sống của những người trong nhóm. Vậy mà hình ảnh của tôi lại bị chụp lén, rồi trở thành trò đùa. Đọc những bình luận đó, tôi thấy sợ và bất lực”.
Bình luận quấy rối, miệt thị khách nữ. Ảnh chụp màn hình
Không ít người cho biết, sau khi bị đăng ảnh, họ bắt đầu nhận được tin nhắn hoặc cuộc gọi từ số lạ, thậm chí bị giả mạo tài khoản cá nhân. Những trải nghiệm đó khiến họ cảm thấy bất an, lo lắng mỗi khi sử dụng dịch vụ xe công nghệ. Nhiều người thừa nhận thường xuyên phải cảnh giác hơn trước, thậm chí tránh chia sẻ thông tin cá nhân khi đặt chuyến.
“Tôi từng chấm sao thấp cho một tài xế vì anh ta có thái độ thô lỗ. Vài ngày sau, số điện thoại của tôi bị tung lên nhóm. Tôi bị hàng chục người gọi điện trêu chọc. Từ đó, tôi luôn cảnh giác, thậm chí sợ đi xe một mình,” – chị Mai T. An (21 tuổi, Cầu Giấy, Hà Nội) kể.
Nhân thân khách hàng của các hãng xe công nghệ phải được bảo vệ chặt chẽ
Theo giảng viên Học viện chính trị khu vực II, chuyên viên tham vấn tâm lý Nhà văn hóa Phụ nữ TP.HCM Phạm Thị Thúy, những hành vi phát tán, bình phẩm hình ảnh riêng tư của người khác không chỉ là sự xuống cấp về đạo đức mà còn là hành vi vi phạm pháp luật.
Theo TS Thúy, các cơ quan chức năng cần xử lý nghiêm những hành vi phát tán, bình phẩm hình ảnh riêng tư để tạo tính răn đe và bảo vệ quyền nhân thân của công dân. Song song đó, phải tăng cường giáo dục đạo đức công dân thời hiện đại, giúp mỗi người ý thức rõ ranh giới giữa chia sẻ và xâm phạm.
Những góc chụp nhạy cảm được chia sẻ trong nhóm kín, đi kèm lời bình phẩm dung tục. Ảnh chụp màn hình
"Về mặt xã hội, cần hỗ trợ nạn nhân cả về pháp lý lẫn tâm lý, đồng thời lực lượng công an mạng cần nhanh chóng gỡ bỏ những nội dung xâm phạm đời tư. Bên cạnh đó, truyền thông, báo chí và các kênh thông tin nên có các chương trình thường xuyên về văn hóa ứng xử trên không gian mạng, để hình thành một môi trường trực tuyến văn minh, tôn trọng và an toàn hơn,” TS Thúy nhấn mạnh.
Việc quản lý cộng đồng tài xế công nghệ không thể chỉ dừng ở việc theo dõi số chuyến hay tỉ lệ sao mà khách hàng chấm cho tài xế. Đã đến lúc các doanh nghiệp công nghệ cần nhìn nhận rõ hơn trách nhiệm xã hội của mình trong việc bảo vệ quyền riêng tư khách hàng, đồng thời phối hợp với cơ quan quản lý để thiết lập hành lang pháp lý cụ thể, hạn chế tối đa những hành vi lệch chuẩn trong các hội nhóm kín. Chỉ khi đó, mỗi chuyến xe công nghệ mới thực sự là một hành trình an toàn - không chỉ trên đường, mà còn trên không gian mạng.
Với những hành vi như trên, về mặt pháp lý là hành vi xâm phạm Quyền về hình ảnh. Cụ thể, theo Điều 32 Bộ luật Dân sự 2015, cá nhân có quyền đối với hình ảnh của mình. Việc sử dụng hình ảnh của cá nhân phải được người đó đồng ý, trừ một số trường hợp được pháp luật quy định... Việc đăng ảnh người khác mà không có sự đồng ý đã là hành vi trái pháp luật.
Ngoài ra, các hành vi này cũng có dấu hiệu của việc xâm phạm Bí mật đời tư cá nhân. Cụ thể, theo Điều 38 Bộ luật Dân sự 2015, đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình là bất khả xâm phạm và được pháp luật bảo vệ. Hành vi tự ý đăng ảnh cá nhân, đặc biệt là ảnh liên quan đến đời sống riêng tư, sau đó để mọi người bình phẩm, chế giễu có thể bị coi là hành vi xâm phạm bí mật đời tư.
Bên cạnh đó, hành vi đăng ảnh và tạo điều kiện cho người khác bình phẩm, chế giễu, cười cợt người có hình ảnh rõ ràng có dấu hiệu xâm phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm, uy tín của họ. Theo Điều 592 Bộ luật Dân sự 2015, người nào xâm phạm danh dự, nhân phẩm, uy tín của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường thiệt hại, bao gồm chi phí hợp lý để hạn chế, khắc phục thiệt hại và một khoản tiền bù đắp tổn thất về tinh thần.
Các hành vi này có thể bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định tại Nghị định 15/2020/NĐ-CP (được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 14/2022/NĐ-CP) về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bưu chính, viễn thông, tần số vô tuyến điện, công nghệ thông tin và giao dịch điện tử. Cụ thể: Vi phạm quy định về thông tin cá nhân: Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với hành vi thu thập, xử lý và sử dụng thông tin của tổ chức, cá nhân khác mà không được sự đồng ý hoặc sai mục đích theo quy định của pháp luật (Điểm e Khoản 3 Điều 102 Nghị định 15/2020/NĐ-CP, áp dụng cho cá nhân mức phạt bằng 1/2 mức phạt của tổ chức).
Vi phạm quy định về xúc phạm danh dự, nhân phẩm: Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với hành vi cung cấp, chia sẻ thông tin giả mạo, thông tin sai sự thật, xuyên tạc, xúc phạm danh dự, nhân phẩm của cá nhân (Điểm a Khoản 3 Điều 102 Nghị định 15/2020/NĐ-CP, áp dụng cho cá nhân mức phạt bằng 1/2 mức phạt của tổ chức).
